Metaverse là gì? Tổng hợp những thông tin về vũ trụ ảo

Metaverse – hay còn gọi là “vũ trụ ảo” – không chỉ là một từ khóa đang tạo nên cơn sốt trong lĩnh vực công nghệ, mà còn là khái niệm được kỳ vọng sẽ thay đổi cách chúng ta sống, làm việc và tương tác trong tương lai. Từ những tưởng tượng táo bạo trong các tiểu thuyết khoa học viễn tưởng đến những ứng dụng thực tế đang dần hình thành, metaverse hứa hẹn mang lại một không gian kỹ thuật số đa chiều, nơi ranh giới giữa thế giới thực và ảo trở nên mờ nhạt. Vậy metaverse thực sự là gì, nó hoạt động ra sao, và tiềm năng của nó đối với cuộc sống con người lớn đến mức nào? Bài viết này sẽ tổng hợp các thông tin cần thiết để giúp bạn hiểu rõ hơn về vũ trụ ảo đầy hấp dẫn này.

Điều gì đã xảy ra với metaverse? Nó đã “chết”?

Vào năm 2022 khoảng thời gian mà ChatGPT được sự chú ý của toàn thế giới, “bong bóng” mang nên metaverse đã xuất hiện. Những tổn thất tài chính xảy ra với meta ngay sau đó, đặc biệt là một khoản lỗ trị giá 13,7 tỷ USD của Meta trong bộ phận phòng thí nghiệm Thực tế Reality Lab trong năm 2022 nói chung. Khoản lỗ tại đơn vị này của Meta đã tăng lên tới 16,1 tỷ USD vào năm 2023 và Diney đã cắt giảm hết bộ phận meta của họ. Báo cáo phương tiện truyền thông tuyên bố metaverse đã sụp đổ. Phản ứng dữ dội đối với việc quảng bá quá mức về metaverse đã dẫn đến việc ngành công nghiệp dần bác bỏ chính thuật ngữ này. Chẳng hạn, trong lần ra mắt tai nghe Apple Vision Pro vào năm 2024, Apple đã cẩn thận tránh liên kết thiết bị này với metaverse, thay vào đó gọi nó là bước đột phá vào lĩnh vực “tính toán không gian” (spatial computing).

Tại sao nó vẫn quan trọng đối với các doanh nghiệp

Tại sao công nghệ metaverse vẫn quan trọng đối với các doanh nghiệp Mặc dù tầm nhìn về sự phát triển nhanh chóng của thế giới ảo được hiện thực hóa đầy đủ, nơi con người làm việc, mua sắm và giao tiếp xã hội từ sự thoải mái trên ghế sofa của họ đã mờ đi, nhưng metaverse vẫn chưa chết. Các thành phần của nó đang thu hút được sự chú ý khi đồ họa và khả năng thực tế ảo và thực tế tăng cường, được hỗ trợ bởi AI, nhanh chóng được cải thiện. 

Sự phát triển của công nghệ mới như theo dõi mắt, sử dụng cảm biến để theo dõi và ghi lại chuyển động của mắt, hứa hẹn sẽ mang lại trải nghiệm hình ảnh hấp dẫn hơn. Trong lĩnh vực được gọi là metaverse công nghiệp, được tiêu biểu bởi nền tảng Nvidia Omniverse, các công ty đang xây dựng các bản song sinh kỹ thuật số để thiết kế và giám sát các vật thể vật lý. Các doanh nghiệp cũng đang sử dụng thực tế ảo (VR) để đào tạo nhân viên và áp dụng thực tế tăng cường (AR) để phủ thông tin lên các vật thể trong thế giới thực, giúp nhân viên của họ làm việc tốt hơn. 

Trong thương mại điện tử, khách hàng đang yêu cầu các sản phẩm ảo "gắn liền với thế giới vật chất", theo báo cáo của McKinsey vào tháng 6 năm 2023, trong đó tuyên bố rằng chỉ riêng thị trường dành cho thương mại metaverse -- "từ gia đình và thực phẩm đến thể dục và may mặc" -- có thể thúc đẩy "tạo ra giá trị 5 nghìn tỷ USD vào năm 2030." Một báo cáo từ công ty thu thập dữ liệu Statista chốt thị trường metaverse ở mức 74,4 tỷ USD vào năm 2024 và dự đoán rằng đến năm 2030, với tốc độ tăng trưởng hàng năm là 38%, nó sẽ đạt 507,8 tỷ USD với hơn 2,6 tỷ người dùng.

Lịch sử ngắn gọn về metaverse

Sự thổi phồng gần đây xung quanh metaverse đã che giấu một lịch sử kéo dài từ thế kỷ trước, khi thuật ngữ này lần đầu tiên xuất hiện, mặc dù trong bối cảnh hư cấu.

Thuật ngữ "metaverse" được tác giả Neal Stephenson đặt ra trong tiểu thuyết khoa học viễn tưởng Snow Crash năm 1992. Trong cuốn tiểu thuyết này, metaverse được mô tả như một môi trường ảo nơi con người xây dựng địa vị xã hội, một phần dựa trên kỹ năng công nghệ của hình đại diện (avatar) của họ. Cuốn sách không chỉ phổ biến khái niệm về avatar kỹ thuật số mà còn mô tả một thế giới 3D được kết nối mạng, được cho là đã ảnh hưởng đến các chương trình thực tế như Google Earth và NASA World Wind.

Một cuốn tiểu thuyết khác giúp phổ biến metaverse là Ready Player One của Ernest Cline, xuất bản năm 2011 và sau đó được chuyển thể thành phim bởi Steven Spielberg. Tác phẩm này mô tả một tương lai nơi con người thoát khỏi những vấn đề trong thế giới thực bằng cách bước vào The Oasis, một thế giới ảo được truy cập qua kính thực tế ảo (VR) và găng tay cảm ứng cung cấp phản hồi xúc giác. Phản hồi xúc giác như vậy cũng trở thành một yếu tố quan trọng trong việc xây dựng metaverse.

Công nghệ nền tảng cho metaverse

Ngoài các tác phẩm hư cấu, các công nghệ hỗ trợ một metaverse thực sự đã bắt đầu từ thập niên 1960. Lịch sử của metaverse còn bao gồm hai giai đoạn thổi phồng lớn nhưng nhanh chóng bị quên lãng:

• Giai đoạn đầu: Đầu những năm 2000, cộng đồng ảo tiên phong Second Life đạt đỉnh sau một giai đoạn tăng trưởng mạnh mẽ.
• Giai đoạn thứ hai: Năm 2010, các thiết bị VR đầu tiên ra đời nhưng không đáp ứng được kỳ vọng sẽ trở thành cửa ngõ cho metaverse. Tuy nhiên, cả hai lần thất bại đều thúc đẩy các tiến bộ công nghệ quan trọng.

Dưới đây là những cá nhân tiên phong và các cột mốc quan trọng đã góp phần định hình khái niệm metaverse ngày nay:

“Bình minh” của thực tế ảo

• Năm 1962, nhà quay phim và nhà phát minh người Mỹ Morton Heilig tạo ra Sensorama, một thiết bị cơ học mô phỏng trải nghiệm lái xe máy qua thành phố New York bằng phim 3D, ghế rung, quạt gió và hương thơm, cung cấp một trong những trải nghiệm đa phương tiện đầu tiên.
• Năm 1963, nhà khoa học máy tính người Mỹ Ivan Sutherland phát triển chương trình máy tính cách mạng Sketchpad khi còn là sinh viên tại MIT, đặt nền móng cho đồ họa máy tính hiện đại và tương tác người-máy tính.
• Giữa những năm 1980, Jaron Lanier, nhà khoa học máy tính người Mỹ, tiên phong trong công nghệ thực tế ảo, phát triển những chiếc kính VR và găng tay dữ liệu thương mại đầu tiên.

Mạng lưới toàn cầu (World Wide Web)

• Cuối thập niên 1980 và đầu 1990, nhà khoa học máy tính người Anh Tim Berners-Lee phát triển máy chủ web, trình duyệt và trình chỉnh sửa mã nguồn mở đầu tiên, tạo ra World Wide Web – một mạng lưới trang web và phương tiện đa dạng giúp thông tin trở nên dễ tiếp cận.

Trò chơi nhập vai trực tuyến nhiều người chơi (MMORPG)

• Cuối thập niên 1990 và đầu 2000, các nhà phát triển như Richard Garriott, Raph Koster và Mark Jacobs giới thiệu MMORPG, chứng minh tính khả thi thương mại của các trò chơi ảo quy mô lớn.

Second Life

• Năm 2003, Philip Rosedale và nhóm của ông tại Linden Labs ra mắt Second Life, một nền tảng trực tuyến cho phép tạo ra các thế giới ảo do người dùng xây dựng và duy trì.

Sự trỗi dậy của VR

• Thập niên 2010 chứng kiến các tiến bộ VR dẫn đầu bởi Palmer Luckey (Oculus VR) và các nhà phát triển tại Sony, Google, Unity, Epic Games cùng nhiều studio độc lập, làm cho công nghệ VR trở nên phổ biến hơn.

Bitcoin, blockchain và NFT

• Năm 2009, Satoshi Nakamoto (ẩn danh) tạo ra Bitcoin, loại tiền điện tử phi tập trung đầu tiên, đồng thời ra mắt blockchain công khai đầu tiên.
• Năm 2015, Vitalik Buterin và Gavin Wood ra mắt Ethereum, nền tảng blockchain giới thiệu hợp đồng thông minh. Ethereum hỗ trợ các ứng dụng phi tập trung và token kỹ thuật số như NFT, từ đó cung cấp nền tảng cho các hệ thống tự trị trong metaverse, bao gồm nền kinh tế và cơ chế quản trị ảo.

Metaverse hoạt động như thế nào?

Trong cuốn sách bán chạy The Metaverse: And How It Will Revolutionize Everything, tác giả Matthew Ball đã định nghĩa metaverse như sau:

“Metaverse là một mạng lưới quy mô lớn và có khả năng tương tác giữa các thế giới ảo 3D được dựng theo thời gian thực. Những thế giới này có thể được trải nghiệm đồng bộ và liên tục bởi số lượng người dùng gần như không giới hạn, mỗi người có cảm giác hiện diện cá nhân và duy trì được dữ liệu liên tục, bao gồm danh tính, lịch sử, quyền lợi, vật phẩm, giao tiếp và thanh toán.”

Phiên bản này của metaverse hiện vẫn chưa được xây dựng hoàn chỉnh, và hiện tại có nhiều quan điểm cạnh tranh về việc metaverse sẽ như thế nào và công nghệ nào sẽ vận hành nó. Liệu metaverse có mở và đạt mức độ tương tác sâu rộng giữa các nền tảng? Hay sẽ hoạt động như một “đa vũ trụ” (multiverse) với nhiều thế giới độc lập, hầu như không chia sẻ dữ liệu?

Tại Hội nghị Chiến lược Nền tảng MIT năm 2022, Lauren Lubetsky, quản lý cấp cao tại Bain & Company, đã phác thảo ba kịch bản tiềm năng cho metaverse, và những kịch bản này vẫn còn giá trị đến hiện nay:

1. Metaverse chỉ là lĩnh vực ứng dụng hạn chế, được người dùng sử dụng chủ yếu cho giải trí và trò chơi, nhưng chưa đạt đến mức là một thực tế ảo bao trùm mọi khía cạnh.
2. Metaverse bị kiểm soát bởi các hệ sinh thái lớn cạnh tranh nhau – ví dụ như metaverse của Apple và Android – với khả năng tương tác hạn chế giữa chúng.
3. Metaverse trở thành một không gian mở, năng động và có khả năng tương tác cao, giống như internet nhưng ở dạng 3D.

Vì metaverse hiện chưa tồn tại như một thực thể thống nhất, nên chưa thể xác định chính xác nó sẽ hoạt động như thế nào. Tuy nhiên, nói một cách tổng quát, metaverse là một hệ sinh thái số được xây dựng trên các công nghệ 3D ảo, phần mềm cộng tác thời gian thực và các công cụ tài chính phi tập trung dựa trên blockchain.

Mức độ tương tác giữa các thế giới ảo, khả năng di chuyển dữ liệu, cơ chế quản trị và giao diện người dùng sẽ phụ thuộc vào hình thức cuối cùng mà metaverse đạt được.

Cái nhìn sâu hơn: Mối quan hệ giữa VR và metaverse

Công nghệ thực tế ảo (VR) thường được liên kết với metaverse, nhưng hai thuật ngữ này không đồng nghĩa. Như đã đề cập, VR cung cấp các phương tiện để tương tác với các nền tảng đa vũ trụ (multiverse) rộng lớn hơn.

Trong vai trò làm cầu nối này, VR hỗ trợ nhiều trường hợp sử dụng khác nhau trong metaverse. Chẳng hạn, VR có thể kết hợp với công nghệ digital twin (song sinh kỹ thuật số), cho phép các tổ chức tạo ra bản sao ảo của các thiết bị, máy móc hoặc quy trình thực tế. Theo Johna Till Johnson, CEO và nhà sáng lập Nemertes Research, công nghệ VR mở rộng khả năng của digital twin bằng cách giúp mô phỏng các vấn đề khác nhau trong môi trường ảo.

VR đóng góp vào metaverse công nghiệp

Công nghệ VR và digital twin (song sinh kỹ thuật số) cung cấp một số nền tảng cơ bản cho metaverse công nghiệp đang hình thành. Metaverse công nghiệp sẽ kết nối các song sinh kỹ thuật số trong một môi trường ảo rộng lớn, bao gồm máy móc, nhà máy, sản phẩm và chuỗi cung ứng.

Thiết kế công nghiệp là một ứng dụng đầy hứa hẹn khác của VR. Các tổ chức có thể sử dụng VR để đánh giá tác động của các quyết định thiết kế sản phẩm khác nhau. Họ cũng có thể tạo ra các nguyên mẫu mô phỏng nhằm tránh chi phí sản xuất các nguyên mẫu vật lý.

Ngoài ra, VR còn được triển khai trong đào tạo an toàn cho nhân viên, đặc biệt trong các môi trường mà sai lầm của nhân viên có thể gây nguy hiểm. Ví dụ, công nhân dây chuyền lắp ráp có thể tập huấn trong môi trường ảo trước khi bước vào nhà máy thực, hoặc các nhân viên ứng phó khẩn cấp có thể sử dụng VR để thực hành đối phó thảm họa trong môi trường an toàn. Theo Ria O'Donnell, tác giả của Transformative Digital Technology for Effective Workplace Learning, việc giảm thiểu rủi ro là một trong những lợi ích nổi bật mà VR mang lại trong môi trường làm việc

VR mở đường cho metaverse trong lĩnh vực y tế

Trong y tế, VR có thể cách mạng hóa đào tạo phẫu thuật bằng cách cho phép bác sĩ thực hành một thủ thuật cụ thể theo yêu cầu, nhiều lần nếu cần, giúp rút ngắn đường cong học tập. Các nhà nghiên cứu y học cũng đang khám phá việc sử dụng VR trong các lĩnh vực như quản lý vết thương và nhi khoa. Những ứng dụng này được xem là bước đầu tiên của một metaverse y tế, nơi VR có thể hoạt động cùng các công nghệ khác như blockchain và digital twin.

VR nâng cao đào tạo doanh nghiệp

VR cũng có nhiều ứng dụng trong đào tạo doanh nghiệp, đặc biệt là các tình huống phức tạp như chuẩn bị cho phi hành gia, chuyển giao kiến thức của nhân viên trước khi nghỉ hưu, bài học về sự thấu cảm cho nhân viên dịch vụ khách hàng và đào tạo kỹ năng mềm.

Đối với đào tạo kỹ năng mềm, VR mang lại nhiều lợi ích, chẳng hạn như rút ngắn thời gian hoàn thành khóa học. Theo nghiên cứu của PwC, người tham gia hoàn thành đào tạo kỹ năng mềm dựa trên VR nhanh hơn tới 4 lần so với các buổi học truyền thống. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng người học tự tin hơn tới 275% với các kỹ năng họ phát triển thông qua đào tạo bằng VR.

Sự tự tin này không chỉ xuất phát từ kỹ thuật học tập nhập vai (immersive learning) của VR, mà còn từ khả năng thực hành lặp lại trong một môi trường thoải mái. Nhờ khả năng mô phỏng các kịch bản quá đắt đỏ hoặc khó khăn để tái tạo trong thế giới thực, đào tạo được kỳ vọng sẽ trở thành một trong những ứng dụng nổi bật của metaverse.

Các công nghệ khác trong metaverse

Ngoài VR và AR, còn nhiều công nghệ khác đóng vai trò định hình metaverse. Tuy nhiên, một danh sách đầy đủ và chính thức về các công nghệ này vẫn chưa được thống nhất. Các chuyên gia trong ngành thường tránh việc quy định cụ thể các công nghệ sẽ vận hành metaverse. Điều này một phần vì metaverse đang không ngừng phát triển, và một phần vì nhiều công cụ thúc đẩy metaverse được tạo thành từ sự kết hợp của nhiều công nghệ khác nhau.

Chẳng hạn, Gartner mô tả các công nghệ của metaverse theo các "chủ đề công nghệ," bao gồm: tính toán không gian (spatial computing), con người kỹ thuật số (digital humans), trải nghiệm chia sẻ (shared experiences), trò chơi (gaming) và tài sản mã hóa (tokenized assets). Trong khi đó, Forrester Research lại coi các công cụ của metaverse là “các nền tảng hỗ trợ phát triển môi trường 3D.”

Điều chắc chắn là: các chuyên gia có kỹ năng về mô hình hóa 3D và IoT để phát triển digital twin sẽ nằm trong số những nhân tài mà các công ty cần tuyển dụng.

Dưới đây là những công nghệ được kỳ vọng sẽ có tác động lớn nhất đến sự phát triển của metaverse trong thập kỷ tới:

1. Trí tuệ nhân tạo (AI)
2. Internet vạn vật (IoT)
3. Thực tế mở rộng (XR), bao gồm VR, AR và thực tế hỗn hợp (mixed reality).
4. Giao diện não-máy tính (Brain-computer interfaces)
5. Mô hình hóa và tái tạo 3D
6. Tính toán không gian và tính toán biên (Spatial and edge computing)
7. Blockchain

Metaverse sẽ ảnh hưởng đến tương lai như thế nào ?

Những người hoài nghi về metaverse cho rằng nó chỉ là một sự mở rộng của những trải nghiệm số mà chúng ta đã có ngày nay, không có tính chất cách mạng – thậm chí còn có thể trở nên tồi tệ hơn. Họ lo ngại rằng metaverse có thể khuếch đại các vấn đề của mạng xã hội hiện tại, như chiến dịch thông tin sai lệch, hành vi gây nghiện và xu hướng bạo lực.

Ngược lại, phần lớn các lãnh đạo doanh nghiệp vẫn lạc quan về tương lai của metaverse, bất chấp sự giảm nhiệt gần đây. Theo khảo sát của Protiviti-Oxford University từ tháng 1 đến tháng 3 năm 2023, hai phần ba trong số 250 giám đốc điều hành được hỏi tin rằng Web3 và metaverse sẽ có tác động lớn đến nền kinh tế và thành công kinh doanh của họ trong thập kỷ tới. Quảng cáo và tiếp thị là những điểm khởi đầu quan trọng để ứng dụng metaverse, với 79% người tham gia khảo sát cho biết họ dự định sử dụng nó để tăng cường tương tác với khách hàng.

Các lãnh đạo doanh nghiệp Bắc Mỹ tỏ ra nhiệt tình với metaverse hơn đáng kể so với các đồng nghiệp ở châu Âu và khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Có tới 85% lãnh đạo Bắc Mỹ cho rằng metaverse quan trọng cho thành công trong tương lai, so với 57% ở châu Á - Thái Bình Dương và 46% ở châu Âu. Ngoài ra, gần 2/3 (65%) lãnh đạo Bắc Mỹ cho biết họ đã có chiến lược metaverse, trong khi con số này ở châu Âu là 32% và châu Á - Thái Bình Dương là 27%.

Kết luận

Metaverse, dù đang ở giai đoạn phát triển sơ khai, đã chứng minh rằng nó không chỉ là một ý tưởng viễn tưởng mà còn là một xu hướng công nghệ mang tiềm năng đột phá. Với sự tiến bộ không ngừng của các công nghệ như thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR), blockchain và AI, metaverse đang mở ra những cơ hội mới trong nhiều lĩnh vực, từ giải trí, thương mại đến giáo dục và y tế. Tuy nhiên, để metaverse thực sự trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống, chúng ta cần tiếp tục theo dõi, ứng dụng và phát triển nó một cách bền vững, đảm bảo rằng vũ trụ ảo này mang lại giá trị tích cực cho con người và xã hội.

Ngoài ra nếu bạn có quan tâm thêm đến lĩnh vực kiếm tiền online uy tín thì tại Dinos Việt Nam bạn sẽ nhận được các thông tin mới nhất về Affiliate Marketing, MMO, cùng với những chia sẻ thực tế từ các chuyên gia. Đặc biệt, chúng tôi có chính sách thanh toán hoa hồng 24/7 giúp bạn dễ dàng quản lý thu nhập. Hàng tuần, Dinos còn tổ chức livestream chia sẻ kiến thức về MMO, Digital Marketing, cùng những tips giúp bạn làm tiếp thị liên kết hiệu quả. 

Đăng ký ngay tài khoản tại Dinos theo link dưới đây để không bỏ lỡ cơ hội gia nhập cộng đồng Affiliate và bắt đầu hành trình kiếm tiền online của mình! 

Tạo Tài Khoản Affiliate Tại Dinos